Ποιος κρύβεται κάτω από τη Μάσκα;

Η Μελανί είναι σαράντα δύο ετών, με επισκέπτεται εδώ και δυο χρόνια. Θέλει βοήθεια για να ελευθερωθεί από την υπερβολική δειλία της. Της εξηγώ την άσκηση του «σαν να»... Από εκείνη τη στιγμή μέχρι την επόμενη συνεδρία, είκοσι λεπτά την ημέρα, θα προσποιείται ότι έχει εμπιστοσύνη στον εαυτό της, να κάνει «σαν να» ήταν άνετη. Μπορεί να κάνει την άσκηση όπου και όποτε θέλει, μόνη στο σπίτι της, μέσα στο λεωφορείο, στον τόπο της δουλειάς της... Όταν ξανάρχεται μετά από δεκαπέντε μέρες, μου λέει πόσο ωραία ένιωσε αυτές τις δεκαπέντε φορές, στο διάστημα των είκοσι λεπτών.

«Αισθανόμουν σιγουριά, παρατήρησα ότι ανέπνεα πιο εύκολα, ακόμα και ο χρόνιος πόνος στην πλάτη μου θαρρείς και είχε εξαφανιστεί. Στη δουλειά ήμουν πολύ πιο αποδοτική. Κατάλαβα ότι απομνημόνευα καλύτερα!» Έφτασε, μάλιστα, να κάνει την άσκηση σε ένα μάθημα χορού και πήρε συγχαρητήρια από τους καβαλιέρους της. «Πρώτη φορά χόρευα με ρυθμό, θυμόμουν τα βήματα πολύ πιο εύκολα. Είναι θαυμάσιο να έχεις εμπιστοσύνη στον εαυτό σου!» μου είπε.

Είμαι ευτυχής για την επιτυχία της άσκησης. Με αφέλεια, θεωρώ ότι το θέμα έληξε πια και πάνω στη χαρά μου, φωνάζω: «Εί­ναι καταπληκτικό!» Εκείνη ξεσπάει σε λυγμούς και μου αποκρίνεται με ύφος απελπισμένο:  «Ναι, αλλά δεν είμαι εγώ, εγώ είμαι δειλή». Έμεινα άναυδη. Κάθε φορά που το αποφάσιζε, η συμπεριφορά της έδειχνε ότι είχε εμπιστοσύνη στον εαυτό της. Αυτό δεν ήταν, ωστόσο, αρκετό για να ανατρέψει την αρνητική εικόνα που είχε για τον εαυτό της. Η Μελανί στηρίζει το αίσθημα της ταυτότητάς της σε ένα νευρωτικό στοιχείο του χαρακτήρα της!

Πρέπει να πω ότι αυτοπροσδιορίζεται έτσι εδώ και πολύ καιρό και αυτή η δειλία έχει επηρεάσει τόσο πολύ την καθημερινότητά της, ώστε το να συνειδητοποιήσει ότι δεν είναι αυτή αλλά ένας χαρακτήρας που θα μπορούσε κάλλιστα να εγκαταλείπει, είναι κάτι που θα έχει βαριές συνέπειες. Αν δεχτεί κανείς να βγάλει την ετικέτα της δειλίας μπορεί να ξυπνήσει πολλά συναισθήματα. Αν νιώθετε φόβο, το να πείτε είναι επειδή είμαι δειλός» δεν εξηγεί τίποτε, αλλά δημιουργεί μια ασφάλεια, είναι ένας λόγος. Μ’ αυτόν τον τρόπο αποφεύγετε να αντιμετωπίσετε άμεσα τον φόβο. Το «φοβάμαι» υπονοεί ότι θα μπορούσατε και να μη φοβάστε. Το «είμαι δειλός» είναι ένας αυτοπροσδιορισμός, δεν μπορείτε να κάνετε αλλιώς. Αυτό σας αφαιρεί την ευθύνη, κατά κάποιον τρόπο.

«Αν αφήσουμε να φανεί ένα αυθεντικό συναίσθημα, είναι σαν να θέτουμε σε αμφισβήτηση ολόκληρο το οικοδόμημα της προσωπικότητας, τον τρόπο που σκεφτόμαστε, αισθανόμαστε, ενεργούμε, ένα αληθινό στυλ ζωής» 

Κάρεν Χόρνι

Η άρνηση των συναισθημάτων έναν σκοπό έχει να προστατέψει μια προσωπικότητα που έχει δημιουργηθεί κάτω από την πίεση των περιστάσεων, έναν συμβιβασμό που δουλεύτηκε με υπομονή για να ενοποιήσει τις αντιλήψεις, τα συναισθήματα, τις σκέψεις, τις συμπεριφορές μας. Όλοι έχουν ανάγκη από κάποιο αίσθημα ενότητας. Αν, όμως, η συναισθηματική έκφραση είναι απαγορευμένη, οι εσωτερικές συ­γκρούσεις που μας συνταράζουν δεν μπορούν να ελεγχθούν. Για να διατηρήσουμε μια εικόνα του εαυτού μας που να έχει κάποια συνο­χή, ερχόμαστε σε ρήξη με ένα μέρος του. 

Για να μη νιώσει μοιρα­σμένος ανάμεσα στην επιθυμία του να τον αγαπούν οι γονείς του και στον θυμό ενάντια σ’ αυτούς τους γονείς που τον τρομοκρατούν, ο Κολά υποκύπτει και κρύβει την επιθετικότητά του. Ο Λουκ, αντίθετα, επιλέγει την επιθετικότητα, παίρνει την ταυτότητα του επανα­στάτη και απωθεί την καλοσύνη του. Η εμφάνιση του θυμού είναι επικίνδυνη για τον υποταγμένο, γιατί κινδυνεύει να θέσει σε αμφι­σβήτηση το εύθραυστο οικοδόμημα της προσωπικότητάς του και τον υποχρεώνει να συνειδητοποιήσει ότι δεν ανταποκρίνεται στην εικόνα που δείχνει. Κατά τον ίδιο τρόπο, κάθε πειρασμός να επιδείξει συμπόνια ή συγκίνηση πρέπει να απωθηθεί από τον επιθετι­κό, γιατί θα τον ανάγκαζε να αναθεωρήσει την εικόνα του.

«Έτσι είμαι εγώ, να με βλέπεις έτσι όπως είμαι!» Η Ζεραλντίν δεν δέχεται αντίρρηση. Αρπάζεται με την πρώτη. Επειδή δεν αισθάνεται άνετα, δεν ανέχεται τις αμφισβητήσεις. Κάθε κριτική που γίνεται στη συμπεριφορά της τη θεωρεί απόρριψη.

…Η πολύ μεγάλη δυστυχία μπορεί να μας κάνει μη ανεκτικούς στην καλοσύνη, στην ομορφιά, στη χαρά. Πολλοί ενήλικες δυσκολεύονται να αποδεχθούν την τρυφερότητα, δεν τους αρέσει η σωματική επαφή. Αισθάνονται άσχημα αν τους σφίξετε πολύ πάνω σας. Σας φιλούν με την άκρη των χειλών αν είναι απαραίτητο ή κρύβονται. «Δεν είμαι από αυτούς που δίνουν συνέχεια φιλιά», λένε στα απογοητευμένα παιδιά τους. Στην πραγματικότητα, φοβούνται να ξυπνήσουν τις δικές τους στερήσεις, τις παιδικές στενοχώριες τους, τους θυμούς και τους τρόμους τους.

Το καμουφλάζ των συναισθημάτων γίνεται με τίμημα μια υπερβολικά μεγάλη εσωτερική ένταση. Ένας ψυχρός άνθρωπος είναι σαν όλο τον κόσμο, επιθυμεί να είναι ευτυχισμένος. Για να ηρεμήσει την απέραντη οδύνη του, διάλεξε να κρύψει τον πόνο του κάτω από ένα στρώμα πάγου, τό­σο πιο παχύ όσο πιο μεγάλη είναι η εσωτερική δυστυχία του.

Ίσως είστε από εκείνους ή εκείνες που μοιράζονται τη ζωή τους με έναν άνθρωπο ψυχρό, που τους απογοητεύει κάθε μέρα, γιατί δεν μιλά, δεν εκφράζει τα συναισθήματά του, δεν αντιδρά. Για να ανοιχτεί ξανά, χρειάζεται να νιώσει απόλυτα ασφαλής μα­ζί σας. Ο φόβος της αναμόχλευσης των συναισθημάτων είναι μια αρρώστια πολύ διαδεδομένη. 

Μήπως έχετε προσβληθεί; Ξέρετε να λέτε «σ’ αγαπώ»; Μήπως κρύβεστε πίσω από δικαιολογίες του στυλ: «Το ξέρει... δεν χρειάζεται, δεν ξέρω να το λέω, θα ηχούσε παράξενα...» Αυτές είναι ψεύτικες δικαιολογίες. Είναι ο φόβος που σας παραλύει...

Isabelle Filiozat

“Η Νοημοσύνη της καρδιάς”