Φοβίες

Υπάρχουν τριών ειδών φοβίες: οι κοινωνικές φοβίες, η αγοραφοβία και οι απλές φοβίες, που επικεντρώνονται σε ένα αντικείμενο, συχνά ένα ζώο, ένα ύψος ή έγκλειστο χώρο.

Η αγοραφοβία είναι παθολογικός φόβος για τους δημόσιους χώρους. Μέρη γεμάτα κόσμο από όπου δεν μπορεί να ξεφύγει κανείς (μέσα μαζικής μεταφοράς, πλήθη, μεγάλα μαγαζιά). Πάνω στην επιθυμία του να αποφύγει τις καταστάσεις πανικού, ο αγοραφοβικός μειώνει σιγά, σιγά την περίμετρο των εξόδων του ή προσπαθεί να συνοδεύεται πάντα από κάποιον. Η διαταραχή μπορεί να χειροτερέψει σε σημείο που να υποχρεώσει τον άνθρωπο να μένει κλεισμένος στο σπίτι του και να μην μπορεί να βγει έξω παρά μόνο με τη συνοδεία ενός συγγενικού του προσώπου, πολλές φορές της μητέρας.

Ισως δεν είναι τυχαίο ότι η αγοραφοβία εμφανίζεται συχνά πριν από  τα είκοσι, στην ηλικία της αυτονομίας. Φαίνεται ότι έχει σχέση με έναν αποχωρισμό κατά την παιδική ηλικία, μια ξαφνική απώλεια που το άτομο δεν μπόρεσε να χειριστεί. Ο φόβος μήπως χάσει ξανά κάτι, τον καθιστά απόλυτα εξαρτημένο. Οι αγοραφοβικοί δυσκολεύονται να επιβληθούν, να πουν όχι στους γονείς τους. Στο τέλος της εφηβείας, η προοπτική μιας ανεξάρτητης ζωής ενεργοποιεί ξανά τα συναισθήματα πανικού που συνδέονται με την πρόωρη απώλεια και την έλλειψη της συναισθηματικής συμπαράστασης. 

Σ’ αυτά προστίθεται μια φοβερή οργή ενάντια στον γονιό που ευθύνεται γι’ αυτήν την πρόωρη εγκατάλειψη. Ο θυμός αυτός παραμένει ανέκφραστος, από φόβο μήπως χάσουμε ξανά το πρόσωπο που έχουμε τόσο ανάγκη. Ένας τρόπος να κάνουμε αυτόν τον άνθρωπο να «πληρώσει», είναι να τον αναγκάσουμε να μας συνοδεύει παντού, να τον πιέζουμε όσο πιο πολύ μπορούμε, για να βεβαιωθούμε ότι είμαστε σημαντικοί γι’ αυτόν και να εκδικηθούμε μ’ αυτήν την ευκαιρία για τη ζημιά που πάθαμε. Μπορεί να επιλέξουμε, επίσης, έναν αντικαταστάτη, τον σύζυγο αντί για τη μητέρα, για παράδειγμα.

Η κατάσταση της αγοραφοβίας γίνεται ακόμα πιο περίπλοκη γιατί ο γονιός που επιλέγεται να συμπαρασταθεί είναι συχνά πολύ προστατευτικός, επειδή έχει και ο ίδιος ανεκπλήρωτη, αισθηματικές ανάγκες. Το συναισθηματικό κέρδος του τελευταίου, είναι ότι ο αγοραφοβικός κουβαλά το σύνολο της ασθένειας· αν και πρόκειται για μια διαταραχή «για δυο». Ο συμπαραστάτης έχει ασυνείδητα οφέλη από την κατάσταση εξάρτησης του προστατευόμενού του: Δεν έρχεται αντιμέτωπος με τη μοναξιά. Νιώθει χρήσιμος τώρα και αυτό το χρησιμοποιεί για να διώξει τις ενοχές της παλιάς εγκατάλειψης. Ορισμένοι κρύβουν έτσι τη δική τους αγωνία, προστατεύοντας κάποιον που φοβάται περισσότερο από τους ίδιους.

Για να ελευθερωθεί από τους φόβους του, ο αγοραφοβικός έχει ανάγκη να γιατρευτεί από την αγωνία του αποχωρισμού και για να γίνει αυτό πρέπει να την αναγνωρίσει, να εκφράσει τα απωθημένα συναισθήματα της αγωνίας, της οργής και της λύπης και να μάθει σιγά, σιγά πώς θα γίνει ένας ανεξάρτητος άνθρωπος.

Ο φόβος των κλειστών χώρων, των αεροπλάνων, των ανελκυστήρων ή οι φοβίες που έχουν να κάνουν με τον οδοντίατρο, τα μικρόβια, τα φίδια, τις αράχνες, το αίμα... Τα αντικείμενα των φοβιών είναι ποικίλα, αλλά η διαδικασία είμαι όμοια. Είτε πρόκειται για πραγματικό «ελαστικό» είτε για «ελαστικό» που σχετίζεται με ένα συναισθηματικό υποκατάστατο (αυτό που ονομάζουμε «εκβιασμό»).

Η Ζουλί έχει φοβία με τις αράχνες. Θυμάται πως όταν μικρή, γύρω στα τέσσερα, έβλεπε στην τηλεόραση ένα ντοκιμαντέρ για τα ζώα. Ήταν στον καναπέ, η μητέρα της έπλενε ήσυχα τα πιάτα δυο βήματα μακριά της. Στην οθόνη εμφανίστηκε μια αράχνη σε γκροπλαν. Τα μαύρα, τριχωτά πόδια της κινούνταν λες και θα έβγαινε από την εικόνα. Η Ζουλί κοιτούσε γοητευμένη αλλά και τρομοκρατημένη, δεν τολμούσε να ουρλιάζει. Έμεινε μπροστά στη συσκευή. Δεν είπε τίποτε στη μητέρα της, η οποία, άλλωστε δεν τη ρώτησε τίποτε. 
Από τότε, όμως, ακόμα και οι πιο αβλαβείς αράχνες της θυμίζουν το αίσθημα του τρόμου που ένιωσε πάνω στον καναπέ. Το σώμα της αντιδρά πριν καν σκεφτεί. Παγώνει και δεν παύει να αναπνέει. Η φοβία της Ζουλί είναι ένα απλό ελαστικό ένα σημερινό αντικείμενο που μοιάζει με ένα αντικείμενο του χθες, ξυπνά συναισθήματα του παρελθόντος.

Η Λούση έχει φοβία με την οδήγηση του αυτοκινήτου. Παραλύει σκέψη ότι μπορεί να πατήσει κάποιον. Στην πραγματικότητα συνδέει την ιδέα της οδήγησης με την αυτονομία, έναν χώρο που η μητέρα της δεν είχε ποτέ. Το να οδηγήσει σημαίνει ότι βγαίνει από τον κλασικό ρόλο της γυναίκας, αυτόν όπου η μητέρα της έμεινε σε όλη της τη ζωή. Το να οδηγήσει σημαίνει ότι λέει όχι στη μαμά και ότι την ξεπερνάει. Η Λούση είναι ανίκανη να αμφισβητήσει τη μητέρα της, να της επιβληθεί. Συμβολικά ωστόσο αν οδηγούσε θα μπορούσε να πατήσει τη μητέρα της! Το συναίσθημα που έχει καταστείλει η Λούση είναι ο θυμός. Αυτός ο θυμός για κείνη είναι απαράδεκτος, τον μετατρέπει σε φόβο και τον μετατρέπει σε μια πράξη: να οδηγήσει αυτοκίνητο. 
Ο ψυχισμός της δεν επέλεξε αυτή τη φοβία στην τύχη. Σύμφωνα με τη συνήθειά της και την τέχνη της, πρέπει να το πούμε, δείχνει τα πάντα κρύβοντας τα. Η φοβία της Λούση είναι μια μεταφορά της ψυχικής της σύγκρουσης. Για να παραμείνει καλά κρυμμένο στο υποσυνείδητο το ανέκφραστο συναίσθημα, η δουλειά του καμουφλάζ είναι διπλή: μια μετατόπιση, προβολή πάνω σε ένα αντικείμενο ή πράξη, συν ένα υποκατάστατο.

Υπάρχουν διάφορες τεχνικές για να θεραπεύσουμε μια φοβία:

1. Μια λύση είναι να επανέλθουμε νοερά στην πρωταρχική κρίση και να την αλλάξουμε, προσφέροντας στήριξη και εμπιστοσύνη στο παιδί που ήμαστε κάποτε.

Η Δωροθέα είχε φοβίες με τα νεκρά ζώα. Όταν ήταν μικρή, ο αδελφός της κουνούσε μπροστά της πόδια φρεσκοσκοτωμένου φασιανού. Η Δωροθέα ένιωθε τρόμο κι ο αδελφός της την κορόιδευε επειδή φοβόταν... Έκτοτε, δεν μπορεί να μαγειρέψει κρέας παρά μόνο αν είναι φιλέτο. Ξαναγυρίζοντας στη θέση του μικρού κοριτσιού, είδε τον εαυτό της να επιβάλλεται στον αδελφό της.

2. Η Μπερναντέτ είχε φοβία με τα ποντίκια. Δεν θυμόταν ποιο συγκεκριμένο γεγονός που προκάλεσε τον φόβο της. Κάθισα στο πλευρό της για να της δώσω μια αίσθηση ασφάλειας. Της είπα να φανταστεί ένα ποντίκι στην άλλη άκρη του δωματίου. Της είπα μετά να διαφοροποιήσει το χρώμα του ζώου, και το μέγεθος του. Αφού το είδε πράσινο, ροζ και στολισμένο με όλες τις αποχρώσεις του μπλε αφού το έκανε μικρό, μικροσκοπικό και μετά τεράστιο, αφού το έκανε να οπισθοχωρήσει ή να προχωρήσει όπως ήθελε, συνειδητοποίησε την εξουσία που είχε στο ποντίκι... 
Έφυγε γεμάτη αμφιβολίες για την αποτελεσματικότητα μιας τόσο απλής τεχνικής και ξαναγύρισε έναν μήνα μετά στη δεύτερη περίοδο των μαθημάτων, για να μας αφηγηθεί την περιπέτεια που είχε την προηγούμενη. Είχε βρεθεί πρόσωπο με πρόσωπο με ένα ωραίο γκρίζο ποντίκι στον κήπο της. Προς μεγάλη της έκπληξη, το ποντίκι, αντί να τρέξει να σωθεί, έμεινε ακίνητο αρκετή ώρα στο δρομάκι να την κοιτάζει. Λες και ήθελε να αγγίξει τη νεοαποκτηθείσα εμπιστοσύνη της στον εαυτό της, μας είπε η ίδια η Μπερναντέτ, η οποία δεν φοβήθηκε ούτε μια στιγμή

3. Με τη Σάρα, χρησιμοποίησα μια άλλη στρατηγική, εργαλείο της κινησιολογίας, για να τη βοηθήσω να απαλλαγεί από τον φόβο των ανελκυστήρων. Θα βρείτε αυτήν την τεχνική στο ιδιαίτερα διαφωτιστικό βιβλίο του δρ. Ρότζερ Κάλαχαν "πέντε λεπτά για να θεραπεύσετε τις φοβίες σας".

Η θεραπεία των πολύπλοκων φοβιών και κυρίως της αγοραφοβίας μπορεί να απαιτήσει (ή να επιτρέψει) μια αναδιοργάνωση της προσωπικότητας. Οι απλές φοβίες ή ελαστικά σήμερα θεραπεύονται εύκολα. Είναι κρίμα που αυτή η γνώση δεν είναι πολύ διαδεδομένη και τόσοι άνθρωποι συνεχίζουν να υποφέρουν ενώ στην πραγματικότητα αρκούν μερικά λεπτά για να απαλλαγούν από τις φοβίες τους.

Isabelle Filliozat

Απόσπασμα από το βιβλίο 

«η νοημοσύνη της καρδιάς»