Αγωνία μπροστά στη δοκιμασία ή στην αλλαγή

Μια εξέταση, ένα διαγώνισμα, μια αθλητική δοκιμασία, μια μετακόμιση, μια απόλυση, μια νέα δουλειά, ένα σημαντικό ραντεβού, μια ερωτική συνάντηση... 
Ο κίνδυνος είναι ψυχολογικός, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι λιγότερο παρών. Η αγωνία για το μέλλον φαίνεται ότι είναι κατ’ εξοχήν ανθρώπινο συναίσθημα. Έχει να κάνει με την επίγνωση του μέλλοντος, με την ικανότητα να φανταζόμαστε πιθανότητες. Το να γελαστούμε, να κάνουμε λάθος, να αποτύχουμε, να μην ξέρουμε πως να αντιμετωπίσουμε κάτι, το να μη μας εκτιμήσουν, είναι φόβοι απόλυτα φυσιολογικοί για τον καθένα.

Είναι φυσικό να υπάρχει κάποια αγωνία μπροστά στις προοπτικές που ανοίγονται λόγω της αβεβαιότητας του μέλλοντος. Αυτό που θα μας επιτρέψει να την ελέγξουμε, να την αντέξουμε χωρίς να θελήσουμε να την καταστείλουμε πάση θυσία με χαπάκια, ένα τσιγάρο ή ένα ποτήρι κρασί, είναι η εσωτερική ασφάλεια, η εμπιστοσύνη στον εαυτό μας.

Μια Παρασκευή βράδυ μου τηλεφωνούν για να μου ζητήσουν να συμμετάσχω σε μια τηλεοπτική εκπομπή την επόμενη Δευτέρα. Δεν έχω εμφανιστεί ποτέ στην τηλεόραση. Δέχομαι, φυσικά, δεν αρνείται κανείς μια τέτοια ευκαιρία, αλλά είμαι τρομοκρατημένη. Έχω δυο μέρες για να προετοιμαστώ. 

Πρώτα απ’ όλα να κάνω την ταξινόμηση. Φύρδην μίγδην, κάνω τη λίστα. Φοβάμαι μήπως:

1) δεν ξέρω να απαντήσω,

2) δεν είμαι επαρκής,

3) πω ανοησίες,

4) φανώ ηλίθια,

5) είμαι ασήμαντη,

6) αρχίσω να τραυλίζω,

7) δεν καταφέρω να συντάξω ωραίες φράσεις,

8) δεν ξέρω τι να πω.

Σε κάθε φόβο υπάρχει το αντίδοτό του.

1) Για να ξέρω να απαντήσω, χρειάζομαι πληροφορίες. Στρώνομαι στη δουλειά και μελετώ το θέμα μου. Σκέφτομαι τις ερωτήσεις που ενδέχεται να μου κάνουν, δουλεύω πάνω στις πληροφορίες που έχω στη διάθεσή μου για να κάνω ένα ενιαίο σύνολο και να είμαι ικανή να αντιμετωπίσω τα διάφορα ερωτήματα των συνομιλητών μου.

2) Θυμάμαι πολλές περιστάσεις που με έπνιγε ο ίδιος φόβος ότι θα ήμουν ανεπαρκής... και οι οποίες αποδείχτηκαν θετικές.

3) Μπροστά στον φόβο ότι θα πω ανοησίες... κάνω μια εσωτερική δουλειά αποδοχής του εαυτού μου. Όλοι μπορεί να κάνουν κάποιο λάθος. Είναι η πρώτη μου εμφάνιση στην τηλεόραση, οφείλουν να είναι επιεικείς μαζί μου.

Το Σάββατο το βράδυ, τηλεφωνώ σε μια φίλη μου, η οποία είναι κι αυτή καλεσμένη στο πλατό. Γελά και μου λέει: «Όχι, δεν φοβάμαι καθόλου, δεν υπάρχει λόγος, άλλωστε. Είναι μια ασήμαντη εκπομπή που μεταδίδεται τη Δευτέρα το πρωί στις δέκα η ώρα. Κανείς δεν πρόκειται να μας δει, μην ανησυχείς καθόλου». Είναι η στρατηγική της, ελαχιστοποιεί τη σημασία της υπόθεσης.

Εγώ συνεχίζω την εσωτερική διεργασία μου. Με το μυαλό μου, βλέπω τον εαυτό μου καθισμένο κάτω από τους προβολείς, μπροστά στις κάμερες. Βλέπω τον εαυτό μου να μιλά με τους άλλους καλεσμένους και να διατηρεί όλες τις ικανότητές του (2).

Ο φόβος μήπως αρχίσω να τραυλίζω (6), μήπως παρουσιάσω μια άθλια εικόνα του εαυτού μου (4), γεννιέται από τον φόβο μου μήπως με θεωρήσουν ασήμαντη.

Η αίσθηση ότι δεν αξίζω τίποτα προέρχεται από τα παιδικά μου χρόνια. Τα αδέλφια μου επαναλάμβαναν συνεχώς: «Είσαι ένα μηδενικό». Εγώ πάλι, ξεχνώντας ότι είχαν τους λόγους τους να το λένε αυτό (για να προστατευτούν από τη ζήλια που ένιωθαν για τη μεγαλύτερη αδελφή, η οποία αναγκαστικά ήταν πιο προχωρημένη από τους ίδιους), τους πίστευα. 
Για να διασκεδάσω αυτό το συναίσθημα, χρειάζεται να ανατρέξω στις πηγές μου. Καταγράφω τις επιτυχίες μου και αναλύω τις αποτυχίες μου. Μετά πηγαίνω να δω το μικρό κοριτσάκι που ήμουν και της αφηγούμαι τη ζωή μου. Της εξηγώ γιατί αισθάνεται ένα μηδενικό και καθόλου ενδιαφέρουσα και πόσο αδικαιολόγητο είναι αυτό. Της προσφέρω αγάπη και εμπιστοσύνη.

Την Κυριακή το βράδυ, τηλεφωνώ πάλι στη φίλη μου. Γελά με τις προετοιμασίες μου: «Εξακολουθείς να φοβάσαι; Εγώ καθόλου, άλλωστε θα πάρω ένα ηρεμιστικό. Πριν λίγο μιλούσα με τον παρουσιαστή στο τηλέφωνο, μου είπε ότι αυτός θα πάρει, ολόκληρο το κουτί!» Συνεχίζει να μη θέλει να αναγνωρίσει την αγωνία της. Για τον παρουσιαστή, αυτή η εκπομπή, η πρώτη μιας νέας σειράς, είναι σίγουρα ένα στοίχημα, αλλά είναι ένας επαγγελματίας γνωστός και αναγνωρισμένος. Παίρνει κι αυτός ηρεμιστικά; Κανείς δεν ξέρει, λοιπόν, τι συμβαίνει στους άλλους.

Τελικά, μπροστά στις κάμερες, η φίλη μου έμεινε παγωμένη στη θέση της. Ήταν πολύ τσιτωμένη, δυσκολευόταν να χαμογελάσει. Ο παρουσιαστής ήταν πολύ αγχωμένος, η έντασή του εκφραζόταν από όλους τους πόρους του σώματός του. Εγώ πάλι, όταν βρέθηκα στο πλατό, ήμουν έτοιμη, χαλαρή... ίσως υπερβολικά σε σχέση με την τεταμένη ατμόσφαιρα! Η παρουσία μου δεν ήταν εξαίρετη αλλά ήταν καλή.

Αργότερα είδα την κασέτα όπου είχα γράψει την εκπομπή. Για να μην κριτικάρω τον εαυτό μου, στηρίχτηκα περισσότερο στην καρδιά μου παρά στο κεφάλι μου. Είδα πολλές φορές την ταινία, με τρυφερότητα, ώσπου να αποδεχτώ εντελώς τον εαυτό μου, με τις γλωσσικές ατέλειες του ή τις ατέλειες στη στάση μου. Το να έχεις την επιείκεια της νοημοσύνης της καρδιάς απέναντι στον εαυτό σου δεν είναι τόσο εύκολο!


Τα στάδια για να αντιμετωπίσετε την προκαταβολική αγωνία

I. Αναγνωρίστε τον φόβο σας, αποδεχτείτε τον.

2. Μιλήστε γι’ αυτόν, μοιραστείτε τον.

3. Αποκωδικοποιήστε τον: από ποια συναισθήματα αποτελείται αυτός ο φόβος;

4. Αναζητήστε κάθε πληροφορία που μπορεί να χρειαστείτε.

5. Κάντε τον εαυτό σας να νιώσει πάλι σιγουριά, θυμηθείτε τις επιτυχίες σας, κάντε έναν κατάλογο με τα προτερήματα σας, αγαπήστε τον εαυτό σας. Μιλήστε του με σεβασμό και τρυφερότητα. Πηγαίνετε να δείτε το παιδί μέσα σας, γιατρέψτε το.

6. Ζητήστε μια σωματική επαφή με κάποιον. Αν ο άλλος σταθεί πίσω σας και βάλει τα χέρια του στους ώμους σας, θα νιώσετε τη ζεστασιά του στήθους του και της κοιλιάς του στην πλάτη σας. Είναι πίσω σας, μπορείτε να τα βγάλετε πέρα, σας στηρίζει. Απομνημονεύστε την αίσθηση για να τη μεταφέρετε καλύτερα μαζί σας κατά τη «δοκιμασία» σας.

7. Δώστε περιθώρια στον εαυτό σας ώστε να προβλέψει με θετικό τρόπο αυτό που πρόκειται να συμβεί. Δείτε τη σκηνή, κοιτάξτε τον εαυτό σας να ενεργεί, να φέρεται και να είναι όπως το επιθυμείτε.

8. Ενεργήστε έχοντας πλήρη συνείδηση του ιδανικού σας, της θετικής σας αντιμετώπισης και της στήριξης του προσώπου που επιλέξατε.

9. Μόλις τελειώσει η δοκιμασία, με δεδομένη την επιτυχία και τον φόβο να έχει ξεπεραστεί πια, θυμηθείτε αυτό που ήσαστε προηγουμένως. Δείτε τον εαυτό σας πριν το άλμα ή το διαγώνισμα, μέσα στον φόβο. Και ο άνθρωπος που είστε σήμερα ας μοιραστεί τα συναισθήματα της περηφάνιας με εκείνον που ήσαστε χθες.

Το ένατο στάδιο είναι βασικό για να φοβάστε όλο και λιγότερο στη ζωή, για να υποθηκεύσετε θετικές πηγές και να αποκτήσετε εμπιστοσύνη στον εαυτό σας.

Είναι πέντε η ώρα το πρωί, κάποιος χτυπά την πόρτα του δωματίου μου στο ξενοδοχείο: «Σηκωθείτε, είναι ώρα». Σήμερα είναι μεγάλη μέρα: το άλμα με σχοινί ψηλά από μια γέφυρα. Δώδεκα άνθρωποι αποφάσισαν να ξεπεράσουν τον φόβο τους και να ριχτούν δεμένοι, στο κενό, σαράντα μέτρα πάνω από το έδαφος, Η προετοιμασία ήταν σοβαρή, σταδιακή. Την πρώτη μέρα με διάφορες ασκήσεις δοκίμασαν την αμοιβαία εμπιστοσύνη. Η δεύτερη μέρα ήταν αφιερωμένη στην προετοιμασία της νυχτερινής ανάβασης (που περιέγραψα προηγουμένως). Η τρίτη μέρα τελικά ήρθε. Βαδίζουμε περίπου μια ώρα για να φτάσουμε στον τόπο του άλματος. Με κυριεύει η αγωνία. Φοβάμαι τα ύψη, πάντα μισούσα τις ταλαντεύσεις και, πάνω από όλα, απεχθάνομαι να χάνω τον έλεγχο, όπως το να πέφτω στο κενό... και να αφήνω τη δουλειά στη βαρύτητα. 

Ο οδηγός μας λέει ότι δεν υπάρχει κίνδυνος. Τέσσερα χοντρά σχοινιά είναι στερεωμένα ψηλά στη γέφυρα, κανενός η ζωή δεν πρόκειται να κινδυνεύσει. Για κάθε ομάδα χρησιμοποιούνται καινούρια σχοινιά. Και τα τρία να κοπούν, υπάρχει ακόμα το τέταρτο! Για μεγαλύτερη σιγουριά, δυο είναι τοποθετημένα από κάτω και τα άλλα δύο τα κρατούν μέλη της ομάδας. Κανένα στάδιο δεν είναι επικίνδυνο: το σώμα που ρίχνεται στο κενό αρχίζει να ταλαντεύεται. Μετά τα πηγαίνει κάτω από τη γέφυρα και ακινητοποιείται μερικά μέτρα από το έδαφος. Τότε σας κατεβάζουν και, σας αφήνουν στη γη. Σίγουρα πράγματα. Κανένα πρόβλημα.

Μετά από αρκετό ζέσταμα, ο οδηγός ρωτά: «Ποιος θέλει να αρχίσει;» Οι εικόνες συνωστίζονται στο κεφάλι μου... Μόλις παίρνω την απόφασή μου, προχωρώ προς τον οδηγό και του αναγγέλλω: «Δεν θα πηδήσω, φοβάμαι». Ο οδηγός είναι απογοητευμένος, αλλά αποδέχεται την άρνησή μου. Κατεβαίνω κάτω από τη γέφυρα για να δω τους άλλους να βουτούν στο κενό. Μερικοί ουρλιάζουν σαν τρελοί και προσγειώνονται τρέμοντας. Άλλοι σφίγγουν τα δόντια. Ρίχνομαι στην αγκαλιά ενός φίλου. Κι αυτός αποφάσισε να μην πηδήσει. Του ζητώ απλώς να με αγκαλιάσει και να μου πει όμορφα πράγματα. Σιγά, σιγά δυναμώνω. Ο φόβος μου με απασχολεί λιγότερο τώρα, μπορώ να παρακολουθήσω. Ο καθένας έχει μια διαφορετική εμπειρία, αλλά είναι περήφανοι που τόλμησαν. Σιγά, σιγά νιώθω να γεννιέται μέσα μου η επιθυμία να πηδήσω. Ναι, η επιθυμία μάλλον παρά η πρόκληση! Γιατί αρνήθηκα την πρόκληση, γιατί έδωσα στον εαυτό μου την άδεια να είμαι εγώ, δεν είμαι πια κάτω από την πρόκληση. Νιώθω μέσα μου να με κυριεύει η αναμονή μιας απόλαυσης

Ανεβαίνω, λοιπόν, στη γέφυρα, σαμαρώνομαι, δένομαι και πηδώ. Μετά από έναν πανικό που κράτησε ένα χιλιοστό του δευτερολέπτου επειδή έχασα τα σημεία αναφοράς μου, νιώθω ξαφνικά μεγάλη απόλαυση.

Στον ανταγωνιστικό κόσμο μας, πολλοί δεν κινητοποιούνται αν δεν δεχθούν προκλήσεις. Όμως, οι προκλήσεις περικλείουν εντάσεις και άγχος. Αναζητούμε το κίνητρο έξω από μας γιατί δεν βρίσκεται πια μέσα μας. Ξεχνάμε ότι στον άνθρωπο αρέσει να πηγαίνει μπροστά, να ανακαλύπτει, ακόμα και να εργάζεται. Η ιδέα «Αν δεν πίεζα τον εαυτό μου, δεν θα έκανα τίποτα» μας βυθίζει σε μια δυναμική υποχρέωσης που μας κόβει κάθε επιθυμία να ενεργήσουμε...

Λένε πως πίσω από τον φόβο υπάρχει μια επιθυμία. Αυτή η φράση είναι μάλλον παρεξηγημένη το να φοβάσαι το αφεντικό σου δεν σημαίνει ότι θέλεις να κάνεις έρωτα μαζί του, το να τρομάζεις να μιλήσεις δημόσια δεν κρύβει την επιθυμία να σε κοιτούν... Όχι, αλλά όταν ελευθερώνεται κανείς από τον φόβο, φτάνει στην επιθυμία. Αφαιρώντας τον καταναγκασμό του «πρέπει» μπορεί να νιώσει κανείς το «επιθυμώ»

Isabelle Filliozat

Απόσπασμα από το βιβλίο 

«η νοημοσύνη της καρδιάς»