Φωνάζει «βοήθεια πονάω!» ή σφίγγει τα δόντια, φυλακίζοντας μυστικά. Η πληγή μου είναι στόμα διότι διαθέτει τη γλώσσα για να γλύψει τις πληγές των άλλων ή τη πρόθεση να δαγκώσει μεταδίδοντας το πονο της. Εφευρίσκει λέξεις κατακόκκινες, ολοζώντανες σαν αίμα. Άλλωτε βογκητά, μουγκρητά ή προσευχές.
Η πληγή μου είναι μια μύτη.
Μυρίζεται το κίνδυνο από μακριά. Επιτρέπει στο κόσμο να τρυπώσει στο εσωτερικό, εισπνέοντας το αρωμα του. Μεγαλώνει με τα ψέματα. Διασθάνεται την αλήθεια.
Η πληγή μου είναι ένα μάτι που κοιτάζει έξω και ένα άλλο που βλέπει μέσα. Εστιάζοντας με την ανθρώπινη μυωπία μου, στη θολή επιφάνεια των αναμνήσεων. Στα είδωλα των προγόνων που κατοικούν πίσω από τα βλέφαρα. Στα τοπία της καθημερινότητας που αναζητούν μαρτυρία στο μαρτύριο και τη χαρά τους.
Και μ’ ολα αυτά, μήπως τελικά η πληγή μου, είναι το πρόσωπο μου; Και να ναι, ποιο από τα δύο; Εκείνο που χαμογελά στο φως του ήλιου ή εκείνο που κρύβεται πίσω από τις παρηγορητικές μου παλάμες- το σκαμένο από τις γκριμάτσες του πόνου;
Στη ψυχολογία συνήθως χρησιμοποιούμε την επισημότερη λέξη τραύμα, όταν θέλουμε να μιλήσουμε για πληγές. Κάνουμε μάλιστα το διαχωρισμό ανάμεσα στα τραύματα με Ταυ κεφαλαίο που συνήθως παραπέμπουν σε μοιραία, μεγάλα γεγονότα οπως ένας θάνατος ή εκείνα τα μικρούλικα, τα καθημερινά που αθροίζονται γύρω από το μαγνήτη της συνήθειας, συνθέτωντας ένα κουβάρι οδύνης.
Άπαξ και η πληγή ανοίξει, φαίνεται πως ο ανθρώπινος ψυχισμός διαθέτει αυτόματους, πανάρχαιους ενδεχομένως, μηχανισμούς ανταπόκρισης. Εφόσον αυτοί οι μηχανισμοί (περισσότερο γνωστοί και ως άμυνες), βοηθηθούν από ένα κατανοητικό περιβάλλον, λειτουργούν περισσότερο ευέλικτα, λιγότερο αυτόματα και σε μεγαλύτερο συντονισμό με το εξωτερικό περιβάλλον. Αντίθετα, εαν η λειτουργία τους είναι η μόνη μας προστασία, αποκτούν δυσανάλογα μεγάλη σημασία, κατακλύζοντας μας σε τέτοιο βαθμό που είναι σχεδόν αδύνατο να ξεχωρίσεις τη πληγή από το γιατρό της, το πόνο από τη θεραπεία του.
Η μάλλον ακραία υπόθεση τούτου του άρθρου είναι πως οι ψυχικές μας πληγές ποτέ δε κλείνουν. Διότι κάθε πληγή που ανοίγει στο ψυχικό μας σώμα και εγγράφεται στην αφηγηματική πορεία της ζωής μας, είναι στην ουσία μια πληγή στο ναρκισσισμό. Και μια πληγή στην παντοδυναμία, προδίδει και το τέλος της. Άπαξ και κινδυνεύσει η ψευδαίσθηση πως είμαστε άτρωτοι φαίνεται να ξεκινά η επί της ουσίας συμμετοχή μας στην ανθρωπότητα.
Προφανώς η ένταση του χτυπήματος είναι καθοριστική για το μέγεθος της πληγής. Παρόλα αυτά, η εμπειρία δείχνει πως είναι εξίσου σημαντική, ίσως και καθοριστικότερη η στάση μας απέναντι της. Η ισόβια πρόνοια για τα αιτήματα της. Η υποδοχή της από καιρό εις καιρό απαίτηση της για περίθαλψη.
Ποιες εσωτερικές μορφές κλίνουν προς τη πληγή;
Πως φροντίζουμε ή αγνοούμε την ύπαρξη της;
Πως φανταζόμαστε την ανακούφιση της;
Είναι η πληγή μας μια πόρτα προς την αναζήτηση οικειότητας ή το άβατο πεδίο βολής της μοναξιάς μας;
Γεννά μέσα μας τον ήρωα ή τον ανάπηρο;
Είναι μια ζωντανή διαμαρτυρία ή ένας εσωτερικός τάφος;
Πληγές έχουν μόνο οι ζωντανοί, ακόμη και αν κουβαλούν αυτές των νεκρών τους. Άλλωστε μέσα από τη πληγή, ακτινοβολούν εικόνες. Αν έχουμε λίγο την υπομονή, μέσα στη θεραπεία ή και εκτός μπορούμε να τις γευτούμε- μυρίσουμε- δούμε:
Το παγωμένο μαχαίρι της απόρριψης, καρφωμένο σε ένα αναπάντεχο τηλεφώνημα της αγαπημένης. Το ντροπαλό ηφαίστειο του εξευτελισμού, που βράζει στο στήθος μας από τη κοροιδία βίαιων συνομιλήκων. Την διαρκή υψοφοβία που μας προκαλεί μια αγχώδης αγκαλιά της φοβισμένης μας μητέρας. Η αποκάλυψη πως μέσα μας κρύβεται ένας τυφλός πιλότος που αναγκάστηκε να πάρει το πηδάλιο βιαστηκα εξαιτίας μιας πρόωρης πτήσης μακρία από τη παιδικότητα. Το χαμόγελο του εχθρού που εκκολάπτει μέσα μας τα πράσινα αυγά της ζήλιας. Η κατάρα που απεικονίστηκε σε μια μαγνητική. Η μαύρη, δυσφορική σφαίρα της απώλειας που στρογγυλοκάθεται στο στηθος μας.
Το σύνολο των εικόνων που αναδύονται μέσα από τη πληγή είναι η γλώσσα που μεταφράζει και επικοινωνεί τον πόνο. Τα προφητικά οράματα που καθιστούν εφικτή την ενσυναίσθηση. Το κοινά μαχαίρια, ηφαίστεια και αυτόματοι πιλότο με τα διπλά τους πρόσωπα. Μέσα από τις εικόνες μπορούμε επιτέλους να αφηγηθούμε το πόνο και όχι απλά να τον μουγκρήσουμε.
Πρόσφατα μια γυναίκα μου εξιστόρησε το ακόλουθο όνειρο. «Έχω πάει στο κρεοπωλείο να αγοράσω κρέας. Ο κρεοπώλης μου κάνει νόημα πως θα με προσέξει και θα μου δώσει ένα καλύτερο κομμάτι. Τον ακολουθώ σε ένα χώρο, όπου βλέπω ένα μοσχάρι που μοιάζει νεκρό, ολόκληρο αλλά χωρίς δέρμα. Ο κρεοπώλης ξεκινά να κόβει ένα καλό κομμάτι από τη μασχάλη του ζώου. Τότε εκείνο σηκώνει το κεφάλι κάνοντας μια κίνηση πόνου, αλλά δεν έχει δύναμη να αντιδράσει παραπάνω. Ξυπνάω συγκλονισμένη. Για πολλές ώρες νιώθω μια βαθιά στεναχώρια»
Στη συζήτηση μου λέει πως ίσως είναι επηρεασμένη από διάφορα posts στο facebook για τη κακομεταχείριση των ζώων. Θυμάται πως μικρή είχε γίνει μάρτυρας του σφαγιασμού για κατανάλωση και πώληση διάφορων οικόσιτων. Δυσκολεύεται μετά το όνειρο να φάει κρέας. Χωρίς να μπούμε σε άλλες λεπτομέρειες, νομίζω πως ήδη κατανοούμε πως η πληγή της δε θα μπορούσε να περιγραφεί καλύτερα: η κακομεταχείριση, η αγνόηση του φόβου, η αδυναμία αντίδρασης, η εκτεθιμένη ευαισθησία της πληγής(δίχως δέρμα), η διττή φύση των προνομίων. Μακάρι η βαθιά της συγκίνηση για το μοσχαράκι να είναι η αρχή για μια πραγματική συμπόνοια για τη δική της πληγή, που δεν έχει κλείσει. Μακάρι να δει πως ο εσωτερικός της τροφοδότης είναι τυφλός στο ελαφρύ κούνημα του κεφαλιού, στη σιωπηλή διαμαρτυρία που ομως δείχνει μια κάποια ζωή.
Πως προχωράμε; Πως μπορούμε να συνυπάρξουμε με τις πληγές μας που δε κλείνουν; Δίχως άλλο θα πρέπει να απευθυνθούμε στους ειδικούς. Και οι τρεις παράδοξοι γιατροί που αναδύονται μέσα από τις μυθολογικές πληγές τους είναι ένας θεός, ένας κένταυρος και ένας άνθρωπος. Ο Ήφαιστος, ο Χείρωνας και ο Φιλοκτήτης.
Ο μεταλουργός θεός γνωρίζουμε πως έπασχε από μια παραμορφωτική πληγή στα πόδια που το έκαναν να κουτσαίνει αλλά και εκείνη της απόρριψης της μητέρας του και του αποκλεισμού του από τον Όλυμπο. Ο κένταυρος Χείρων απέκτησε τη πληγή του από μια λάθος βολή του Ηρακλή, που μόλυνε το αθάνατο σώμα του με το οδυνειρό δηλητήριο της Ύδρας. Ο τρίτος, πιθανότατα δαγκωμένος από κάποιο φίδι, εγκαταλείφθηκε από τους συντρόφους του στη Λήμνο, καθώς η πληγή του δεν έκλεινε, βρωμούσε απαίσια και σύμφωνα με τον Οδυσσέα θα εριχνε το ηθικό του στρατεύματος, ενόψει του πολέμου στη Τροία.
Ο πρώτος φέρνει το δώρο της επίμονης, απτής δημιουργικότητας. Πιο ανθρώπινος από όλους τους θεούς, μετατρέπει το ελλάτωμα σε πλεονέκτημα, έχοντας παρά την απόρριψη ειρηνική διάθεση αλλά και καλό χιούμορ. Μεταμορφώνει την ασχήμια σε ομορφιά. Το πόνο σε εργαλείο. Αποφεύγει τις πτήσεις και αποδέχεται τη γήινη μοίρα του, μετουσιώνοντας τις φωτιές της οργής σε μεταλλουργήματα απαράμιλης αισθητικής, μιας και είναι ο θεός των Ηφαιστείων.
Ο δεύτερος φέρνει το δώρο της Σοφίας και της γνώσης του τέλους. Συμφώνησε να απαλλαγεί από τους πόνους του, προσφέροντας της ζωη του για να σώσει το Προμηθέα από τα δεσμά του. Με μια κίνηση νοηματοδοτημένης και όχι μαζοχιστικής θυσίας εγκατελειψε τη προηγούμενη ταυτότητα του.
Ο Φιλοκτήτης είχε δέκα χρόνια να σκεφτεί τη φριχτή του μοίρα, εγκαταλελειμένος και αβοήθητος από τους συντρόφους του, έχοντας όμως το κλειδί της νίκης στο πόλεμο που τελικά δε συμμετείχε. Όταν επέστρεψαν έχοντας τον ανάγκη, παρότι βαθιά πληγωμένος από την απάνθρωπη τους στάση, τελικώς υπάκουσε τη συμβουλή του Ηρακλή και χρησιμοποίησε το τόξο του για να τους βοηθήσει αλλά και να θεραπεύσει τον εαυτό του. Ίσως μας προσφέρει το δώρο της συγχώρεσης, όχι όμως μόνο μέσα από την ηθική υποχρέωση αλλά από την ώριμη ενσυναίσθηση και τη γνώση της αναγκαιότητας.
Η πληγή μου είναι ένα πρόσωπο. Με ξεχωρίζει από τους άλλους αλλά με κάνει και αναγνωρίσιμο. Είναι ολόδικό μου, αλλά μοιάζει και στους συγγενείς μου. Η πληγή μου, έχει μάτια, έχει μύτη, έχει στόμα. Μάλλον χρειάζεται αυτιά!
Από το Νίκο Ρούσσο